（留学ノート）『善説樹王カチェン・ペマ注』の暫定和訳
『善説樹王カチェン・ペマ注』（暫定和訳）
根本著者：ヤンチェン・ドゥぺドルジェ
注釈者：カチェン・ペマ
礼拝と著作の宣言
オーム・サワティ（ॐ स्वस्ति | ）。『三十頌』の真髄の意味を要約して説明することは、
ན་མོ་གུ་རུ་མཉྫུ་གྷོ་ཥ་ཡ།
（ナモ・グルマンジュゴーキャヤ（ॐ नमो गुरु मञ्जुघोषय | 師文珠に帰依します））
というのは、インドのサンスクリット語である。それをチベット語に翻訳するならば、上師文殊菩薩に礼拝いたします、というインド語による礼賛である。
བླ་མ་མཆོག་དང་དབྱེར་མེད་བའི། །
འཇམ་པའི་དབྱངས་ལ་གུས་བཏུས་ནས། །
（最高の上師と無別の
文殊に礼拝して、）
というのは、自分自身の上師と聖文珠が本質において無別であると見て、礼拝することであり、チベット語による礼賛である。
ཐོན་མིའི་ལེགས་བཤད་སུམ་ཅུ་པའི། །
སྙོང་པོ་མདོར་བསྡུས་བཤད་པར་བྱ། །
（トゥンミの善説三十頌の
真髄を要約して説明しましょう）
というのは、大臣トゥンミ・サムボータの善説「スム・ター（lung du ston pa'i rtsa ba sum cu pa（Tohoku No. 4348）, lung du ston pa rtags kyi 'jug pa（Tohoku No. 4349））」二つのうち『三十頌（lung du ston pa'i rtsa ba sum cu pa （Tohoku No. 4348））』の方の真髄の内容を要約して説明しようという著作の宣言である。
（原文）
ཨོཾ་སྭ་སྟི། སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོའི་དོན་མདོར་བསྡུས་ནི། ན་མོ་གུ་རུ་མཉྫུ་གྷོ་ཥ་ཡ།ཞེས་པ་རྒྱ་གར་ལེགས་སྦྱར་གྱི་སྐད་ཡིན།དེ་བོད་སྐད་དུ་བསྒྱུར་ན་བླ་མ་འཇམ་པའི་དབྱངས་ལ་ཕྱག་འཚལ་ལོ།།ཞེས་རྒྱ་སྐད་ཀྱིས་མཆོད་པར་བརྗོད་པ་ཡིན།
བླ་མ་མཆོག་དང་དབྱེར་མེད་པའི།།འཇམ་པའི་དབྱངས་ལ་གུས་བཏུད་ནས།།ཞེས་པ་རང་གི་བླ་མ་ དང་རྗེ་བཙུན་འཇམ་པའི་དབྱངས་ངོ་བོ་དབྱེར་མེད་དུ་བལྟས་ནས་ཕྱག་འཚལ་བ་སྟེ་བོད་ སྐད་ཀྱིས་མཆོད་པར་བརྗོད་པ་ཡིན།
ཐོན་མིའི་ལེགས་བཤད་སུམ་ཅུ་པའི།།སྙིང་པོ་མདོར་བསྡུས་བཤད་པར་བྱ།།ཞེས་བློན་པོ་ཐོན་ མི་སམ་བྷོ་ཊའི་ལེགས་བཤད་སུམ་རྟགས་གཉིས་ནས་སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོའི་དོན་མདོར་བསྡུས་བཤད་པར་བྱ་ཞེས་བརྩམ་པར་དམ་བཅའ་བ་ཡིན།
文字について
དབྱངས་ཀྱི་བྱ་བ་གསལ་པོ་རུ། །
བྱེད་པ་ཨི་ཨུ་ཨེ་ཨོ་བཞི། །
གསལ་བྱེད་ཀ་སོགས་སུམ་ཅུ་ཡིན། །
（〔サンスクリット語の母〕音の機能を明らかに
するものは〔私たちのチベット語では〕i u e o の四つであり、
「〔サンスクリット語の子音を〕明らかにするもの」は〔私たちのチベット語では〕 ka などの三十である。）
というのは一般的に音素（yi ge）には〔サンスクリット語の〕母音と〔サンスクリット語の〕子音二つがある。それら〔サンスクリット語の母音と子音〕に集約されない音素は存在しない。その中に私たち有雪チベットの言葉に必要不可欠なものは a li（母音）つまり、「〔サンスクリット語の〕音の機能を明らかにするもの」 i u e o の四つがある。明らかになってはいない仕方（潜在母音）に a もある。ka li（子音）つまり、「〔サンスクリット語の子音を〕明らかにするもの」には ka から a に至るまでの30がある。
ག་ང་ད་ན་བ་མ་འ། །
ར་ལ་ས་མ་རྣམས་རྗེས་འཇུག་བཅུ། །
（ga nga da na ba ma 'a
ra la sa ma などは十後置字である）
というのは、それらは基字の後ろに付くので、十後置字である。例えば、rtag / bzang / mdub / btab / bsam / mda'a / shar / dpal / byas のようなものである。
ད་དང་ས་གཉིས་ཡང་འཇུག་སྟེ། །
（da と sa は再後置字であって）
というのは、da と sa との二つは後置字であるのみならず、後置字の後に再び付くので、再後置字である。結合法則は、
ད་ནི་ན་ར་ལ་གསུམ་དང་། །
（da は na ra la の三つであり、）
とあるのは、再後置字の da は、後置字 na と ra と la の三つの最終字である。例えば、 phyind / gyurd / bstsald などである。
ས་ནི་ག་ང་བ་མར་འཐོབ། །
（sa は ga nga ba ma 〔の後〕に得る）
とあるのは、再後置字の sa は後置字 ga と nga と ba と ma などの最終字である。例えば、rdzogs / gangs / btabs / khams などである。
ག་ད་བ་མ་འ་སྔོན་འཇུག
（ga da ba ma 'a は前置字である）
というのは、それらは基字の前に付くので、五前置字という。例えば、gtor / dpal / btab / mkhas / 'jam などである。
（原文）
དབྱངས་ཀྱི་བྱ་བ་གསལ་པོ་རུ།།བྱེད་པ་ཨི་ཨུ་ཨེ་ཨོ་བཞི།།གསལ་བྱེད་ཀ་སོགས་སུམ་ཅུ་ཡིན།། ཞེས་པ་སྤྱིར་ཡི་གེ་ལ་དབྱངས་དང་གསལ་བྱེད་གཉིས་ཡོད།དེ་ལ་མ་འདུས་པའི་ཡི་གེ་མེད།དེའི་ནང་ནས་རང་ཅག་བོད་གངས་ཅན་གྱི་སྐད་ལ་ཉེ་བར་མཁོ་བ་ཨཱ་ལི་དབྱངས་ཀྱི་ བྱ་བ་གསལ་པོར་བྱེད་པའི་ཨི་ཨུ་ཨེ་ཨོ་བཞི་ཡོད།མི་གསལ་བའི་ཚུལ་དུ་ཨ་ཡང་ཡོད།ཀཱ་ ལི་གསལ་བྱེད་ནི་ཀ་ནས་ཨའི་བར་སུམ་ཅུ་ཡིན།
ག་ང་ད་ན་བ་མ་འ།།ར་ལ་ས་རྣམས་རྗེས་འཇུག་བཅུ།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་མིང་གཞིའི་རྗེས་སུ་འཇུག་པས་ན་རྗེས་འཇུག་བཅུ་ཡིན་ཏེ་དཔེར་ན།རྟག།བཟང་།བཤད།མདུན།བཏབ།བསམ།མདའ།ཤར། དཔལ།བྱས་ལྟ་བུ།
ད་དང་ས་གཉིས་ཡང་འཇུག་སྟེ།།ཞེས་པ་ད་དང་ས་གཉིས་རྗེས་འཇུག་ཡིན་པ་མ་ཟད་རྗེས་འཇུག་ གི་རྗེས་སུ་ཡང་བསྐྱར་འཇུག་པས་ན་ཡང་འཇུག་ཡིན།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ད་ནི་ན་ར་ལ་གསུམ་ དང་།།ཞེས་པ་ཡང་འཇུག་ད་ནི་རྗེས་འཇུག་ན་དང་ར་དང་ལ་གསུམ་གྱི་མཐར་འཇུག་སྟེ་ དཔེར་ན།ཕྱིནད།གྱུརད།བསྩལད།ལྟ་བུ།ས་ནི་ག་ང་བ་མར་འཐོབ།།ཅེས་པ་ཡང་འཇུག་ས་ནི་ རྗེས་འཇུག་ག་དང་ང་དང་བ་དང་མ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་འཇུག་སྟེ་དཔེར་ན།རྫོགས།གངས།བཏབས། ཁམས།ལྟ་བུ།
ག་ད་བ་མ་འ་སྔོན་འཇུག།ཅེས་པ་དེ་རྣམས་མིང་གཞིའི་སྔོན་དུ་འཇུག་པས་ན་སྔོན་འཇུག་ལྔ་ཡིན་ཏེ་དཔེར་ན།གཏོར།དཔལ།བཏབ།མཁས།འཇམ།ལྟ་བུ།
終末辞について
གོ་ངོ་དོ་ནོ་བོ་མོ་འོ། །
རོ་ལོ་སོ་ཏོ་སླར་བསྡུ་སྟེ། །
རྫོགས་ཚིག་ཟླ་སྡུད་ཅེས་ཀྱང་བྱ། །
（go ngo do no mo bo mo 'o
ro lo so to は終末辞（slar bsdu）であり、
rdzogs tshig や lza sdud とも呼ばれる）
というのは、これら11個全ては、『三十頌』では slar bsdu と呼ばれており、他の正書法では rdzogs tshig と呼ばれ、sMra sgo mtshon cha では、zla sdud と呼ばれている。結合規則は、
དྲག་ཡོད་ཏོ་དང་།
（da drag を有するものには to であり）
というのは、da drag すなわち da の再後置字を有するものには、to が得られる。例えば、phyind to / gyurd to / bstsald to のようにである。
མཐའ་མེད་འོ།
（無末字には 'o）
というのは、後置字（mtha' rten）のない場所には 'o が得られる。例えば、bya'o のようなものである。
གཞན་རྣམས་མིང་མཐའི་རྗེས་མཐུན་སྦྱར། །
（他のものは、単語の最後の後置字に一致させて結合する）
というのは、他のものは単語の最後に後置字のなんであってもそれと一致して結合しなけれなならない。例えば、stag go / bzang ngo / bshad do / gsan no / btab bo / bsam mo / mda'a 'o / shar ro / bsal lo / byas so / などのように。
（原文）
གོ་ངོ་དོ་ནོ་བོ་མོ་འོ།།རོ་ལོ་སོ་ཏོ་སླར་བསྡུ་སྟེ།།རྫོགས་ཚིག་ཟླ་སྡུད་ཅེས་ཀྱང་ བྱ།།ཞེས་པ་བཅུ་གཅིག་པོ་དེ་རྣམས་ལ་སུམ་ཅུ་པར་སླར་བསྡུ་དང་།དག་ཡིག་གཞན་ནས་ རྫོགས་ཚིག་དང་།སྨྲ་སྒོ་མཚོན་ཆར་ཟླ་སྡུད་ཟེར།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།དྲག་ཡོད་ཏོ་དང་། ཞེས་པ་ད་དྲག་གམ་དའི་ཡང་འཇུག་ཡོད་པར་ཏོ་འཐོབ་སྟེ་དཔེར་ན།ཕྱིནད་ཏོ།།གྱུརད་ ཏོ།།བསྩལད་ཏོ།།ལྟ་བུ།མཐའ་མེད་འོ།།མཐའ་རྟེན་མེད་སར་འོ་འཐོབ་སྟེ་དཔེར་ན། བྱའོ།།ལྟ་བུ།གཞན་རྣམས་མིང་མཐའི་རྗེས་མཐུན་སྦྱར།།ཞེས་པ་གཞན་རྣམས་མིང་གི་མཐར་ རྗེས་འཇུག་གང་ཡོད་ཀྱང་དེ་དང་མཐུན་པར་སྦྱོར་དགོས་ཏེ་དཔེར་ན།སྟག་གོ།བཟང་ངོ་།། བཤད་དོ།།གསན་ནོ།།བཏབ་བོ།།བསམ་མོ།།མདའ་འོ།།ཤར་རོ།།གསལ་ལོ།།བྱས་སོ།།ལྟ་བུ།
La 義について
སུ་ར་རུ་དུ་ན་ལ་ཏུ། །
ལ་དོན་རྣམ་པ་བདུན་ཡིན་ཏེ། །
（su ra ru du na ra tu は、
la義七種であって）
というのは、それらを la義七種という。それらの意味は何と理解されるのかというなら、
རྣམ་དབྱེ་གཉིས་བཞི་བདུན་པ་དང་། །
དེ་ཉིད་ཚེ་སྐབས་རྣམ་ལ་འཇུག །
（第二・四・七格と、
自体（同格）と時間場合）
というのは、shar phyogs su 'gro（東方に行く）のように、第二格・行為対象、rtar rtwa phyin（馬に草を与えに行く）のように第四格・必要目的、lha khang du rten gsum yod（祠には三つの拠り所（身口意）がある）といった第七格・所依、'od tu 'tsher （光に輝く）のように第二格の下位分類の自体（同格）、mi ma 'char kha ru 'gro（日が昇る瞬間に行く）のような第七格の下位分類の時間場合、以上の五つの意味に理解される。結合規則は、
ས་སུ།
（sa には su）
とあり、sa で終わるものには su が得られる。例えば、gyas su / las su などのようである。
ག་བ་དྲག་མཐར་ཏུ། །
（ga ba da の再後置字の最後には tu）
とあり、それらの最後には tu が得られる。例えば、'gag tu/ lag tu/ rgyab tu / 'gab tu / kund tu / sgyurd tu gsol / bstsald tu gsol などである。
ང་ད་ན་མ་ར་ལ་དུ། །།
（nga da na ma ra la には du）
とある六個全てはその末尾に du を得る。例えば、steng du / bshad du / mdun du / lam du / gser du / dpal du のように。
འ་དང་མཐའ་མེད་ར་དང་རུ། །
（'a と無末字には ra と ru）
とあるのは、'a という後置字を有するものと後置字を持たないものに ra と ru のいずれかが〔任意に〕得られる。例えば、rta mdar / rta mda'a ru / khar / kha ru のように。
（原文）
སུ་ར་རུ་དུ་ན་ལ་ཏུ།།ལ་དོན་རྣམ་པ་བདུན་ཡིན་ཏེ།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ལ་ལ་དོན་གྱི་རྣམ་ དབྱེ་བདུན་ཟེར།དེ་རྣམས་དོན་གང་ལ་འཇུག་ན།རྣམ་དབྱེ་གཉིས་བཞི་བདུན་པ་དང་།།དེ་ ཉིད་ཚེ་སྐབས་རྣམས་ལ་འཇུག།ཅེས་པ།ཤར་ཕྱོགས་སུ་འགྲོ་ལྟ་བུ་རྣམ་དབྱེ་གཉིས་པ་ལས་ སུ་བྱ་བ་དང་།རྟར་རྩྭ་བྱིན་ལྟ་བུ་རྣམ་དབྱེ་བཞི་པ་དགོས་ཆེད་དང་།ལྷ་ཁང་དུ་ རྟེན་གསུམ་ཡོད་ལྟ་བུ་རྣམ་དབྱེ་བདུན་པ་རྟེན་གནས་དང་།འོད་དུ་འཚེར་ལྟ་བུ་རྣམ་ དབྱེ་གཉིས་པའི་ནང་ཚན་དེ་ཉིད་དང་།ཉི་མ་འཆར་ཁ་རུ་འགྲོ་ལྟ་བུ་རྣམ་དབྱེ་བདུན་ པའི་ནང་ཚན་ཚེ་སྐབས་ཏེ་དོན་ལྔ་ལ་འཇུག།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ས་སུ།ཞེས་ས་མཐར་སུ་འཐོབ་ པའི་དཔེ་ནི།གཡས་སུ།ལས་སུ།ལྟ་བུ།ག་བ་དྲག་མཐར་ཏུ།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་ཏུ་ འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།འགག་ཏུ།ལག་ཏུ།རྒྱབ་ཏུ།འགབ་ཏུ།ཀུནད་ཏུ།སྒྱུརད་ཏུ་གསོལ། བསྩལད་ཏུ་གསོལ་ལྟ་བུ།ང་ད་ན་མ་ར་ལ་དུ།།ཞེས་པ་དྲུག་པོ་དེའི་མཐར་དུ་འཐོབ་པའི་ དཔེ་ནི།སྟེང་དུ།བཤད་དུ།མདུན་དུ།ལམ་དུ།གསེར་དུ།དཔལ་དུ་ལྟ་བུ།འ་དང་མཐའ་མེད་ར་ དང་རུ།།ཞེས་པ་འ་མཐའ་རྟེན་ལ་ཡོད་པ་དང་མཐའ་རྟེན་མེད་པར་ར་དང་རུ་གང་རིགས་འཐོབ་ པའི་དཔེ་ནི།རྟ་མདར།རྟ་མདའ་རུ།ཁར།ཁ་རུ་ལྟ་བུ།
第六格・第三格について
གི་ཀྱི་གྱི་འི་ཡི་ལྔ་པོ། །
རྣམ་དབྱེ་དྲུག་པ་འབྲེལ་སྒྲ་དང་། །
（gi kyi gyi 'i yi の五つ全ては、
第六格・関係辞であり）
とあるのは、それら sa を後置字として持たないものは、zangs kyi zhag blug（銅製の大釜のお茶容器） のような共通基体の第六格と、steng gi mi（上階の人）といった所依・能依の関係と、手の指（lag pa'i sor mo）のような支分を持つものと支分との関係など、第六格の五つは前者と後者〔との間の関係を示す〕関係辞であり、
དེ་རྣམས་ས་མཐའ་ཅན་ལྔ་ནི། །
རྣམ་དབྱེ་གསུམ་པ་བྱེད་སྒྲ་སྟེ། །
（それらsaを最後に有する五つは、
第三格・行為者辞であって）
とあるのは、gi など sa を最後に有する五つは、第何格に結合するのかについては、〔文章の中で〕自身（主語）から「近いもの」でも「離れているもの」でも〔主語と動詞との間がどれほど離れているかに関係なく〕行為を表すという意味であり、第三格・行為者辞〔に結合する〕。例えば、mig gis bltas（目によって見る）のようなものが「近いもの（nye bar byas pa）」であり、mi gis shel rtse'i rtse mo nas phyogs thams cad du yang dang yang du legs par bltos so （目によってシェルツェ村のてっぺんから一切の方向を何度も何度も何度もよくみるのである）のようなものが「離れているもの（'khyangs par byas pa）」である。第六格（yi）と第三格（yis）の双方の結合法則は、
སྦྱོར་ཚུལ་ན་མ་ར་ལ་གྱི། །
（結合法則は、na ma ra la には gyi）
というそれらの終わりに、第六格第三格が対応する例は、mdun gyi / mdun gyis bltas / gtam gyi 'og / gtam gyis bshad / char gyi zegs ma / char gyis tshos/ chos pda gyi phyag / chos pal gyis gsung のようなものである。
ད་བ་ས་ཀྱི། །
（da ba sa には kyi）
というそれらの後置字三つのときの例は、 khyod kyi gdong pa / khyod kyis bshad / rgyab kyi gos / rgyab kyis khyer / gos kyi cha ga / gos kyis gyogs のようなものであり、shugs kyi go dgos pa は da の再後置字があるので、同様に kyi を得る。
ག་ང་གི། །
（ga nga には gi）
という二つの後置字第三格は gi を得る。例えば、bdag gi nor / bdag gis bshad / chang gi sbang ma / chang gis ra to のようなものである。
འ་དང་མཐའ་མེད་འི་དང་ཡི། །
（'a と無末字には 'i と yi）
というのは、 'a という後置字がある場合と、後置字がない場合大六格も第三格も、'i と yi のいずれかを〔任意で〕得る。例えば、mda'i ltong / mda'a yi ltong / mdas bsad / mda'a yis bsad / kha'i so / khas zas のようなものである。
（原文）
གི་ཀྱི་གྱི་འི་ཡི་ལྔ་པོ།།རྣམ་དབྱེ་དྲུག་པ་འབྲེལ་སྒྲ་དང་།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ས་མཐའ་ མེད་པ་ནི།ཟངས་ཀྱི་ཞག་བླུག་ལྟ་བུ་གཞི་མཐུན་གྱི་དྲུག་པ་དང་།སྟེང་གི་མི་ལྟ་བུ་ རྟེན་བརྟེན་པའི་འབྲེལ་བ་དང་།ལག་པའི་སོར་མོ་ལྟ་བུ་ཡན་ལག་ཅན་དང་ཡན་ལག་གི་ འབྲེལ་བ་སོགས་རྣམ་དབྱེ་དྲུག་པ་ཚིག་སྔ་ཕྱི་འབྲེལ་བའི་སྒྲ་དང་།
དེ་ རྣམས་ས་མཐའ་ཅན་ལྔ་ནི།།རྣམ་དབྱེ་གསུམ་པ་བྱེད་སྒྲ་སྟེ།།ཞེས་པ་གི་སོགས་ས་མཐའ་ ལྔ་ནི།རྣམ་དབྱེ་གང་ལ་སྦྱོར་ཡུལ་དེ་རང་གིས་ཉེ་འགྱངས་ཅི་རིགས་སུ་བྱ་བ་ཞིག་ བྱེད་པའི་དོན་རྣམ་དབྱེ་གསུམ་པ་བྱེད་པ་པོའི་སྒྲ་སྟེ་དཔེར་ན།མིག་གིས་བལྟས་ལྟ་ བུ་བྱ་བ་ཉེ་བར་བྱས་པ་དང་།མིག་གིས་ཤེལ་རྩེའི་རྩེ་མོ་ནས་ཕྱོགས་ཐམས་ཅད་དུ་ཡང་ དང་ཡང་དུ་ལེགས་པར་བལྟས་སོ་ལྟ་བུ་བྱ་བ་འགྱངས་པར་བྱས་པའོ།།
དྲུག་གསུམ་གཉིས་ཀའི་སྦྱོར་ཚུལ་ནི།སྦྱོར་ཚུལ་ན་མ་ར་ལ་གྱི།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་ དྲུག་གསུམ་གྱི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།མདུན་གྱི།མདུན་གྱིས་བལྟས།གཏམ་གྱི་འགོ།གཏམ་ གྱིས་བཤད།ཆར་གྱི་ཟེགས་མ།ཆར་གྱིས་ཚོས།ཆོས་དཔལ་གྱི་ཕྱག།ཆོས་དཔལ་གྱིས་གསུངས་ ལྟ་བུ།ད་བ་ས་ཀྱི།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་དྲུག་གསུམ་ཀྱི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི། ཁྱོད་ཀྱི་གདོང་པ།ཁྱོད་ཀྱིས་བཤད།རྒྱབ་ཀྱི་གོས།རྒྱབ་ཀྱིས་ཁྱེར།གོས་ཀྱི་ཆ་ག། གོས་ཀྱིས་གཡོགས་ལྟ་བུ་དང་།ཤུགས་ཀྱིས་གོ་དགོས་པ་ད་དྲག་ཡོད་པར་ཡང་ཀྱི་འཐོབ་ བོ།།ག་ང་གི།ཞེས་པ་དེ་གཉིས་ཀྱི་མཐར་དྲུག་གསུམ་གི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།བདག་གི་ ནོར།བདག་གིས་བཤད།ཆང་གི་སྦང་མ།ཆང་གིས་ར་རོ།ལྟ་བུ།འ་དང་མཐའ་མེད་འི་དང་ཡི།། ཞེས་པ་འ་མཐའ་རྟེན་ལ་ཡོད་པ་དང་མཐའ་རྟེན་མེད་པར་དྲུག་གསུམ་འི་དང་ཡི་གང་རིགས་ འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།མདའི་ལྟོང་།མདའ་ཡི་ལྟོང་།མདས་བསད།མདའ་ཡིས་བསད།ཁའི་སོ།ཁ་ཡི་ སོ།ཁས་ཟས།ཁ་ཡིས་ཟས།
接続・含意について
ཀྱང་ཡང་འང་གསུམ་རྒྱན་སྡུད་དེ། །
（kyang yang 'ang の三者は、接続・含意であって）
というのは、この三つの語は、〔順接・逆接という〕二つの接続と含意された意味三つを示す。まず、前後〔の言葉〕が一致していることを示す順接語の意味を有する例は、mdzes kyang mdzes（麗しく麗しい）、dri ma kha yang kha（垢がどんどん〔増える〕）、sha za'ang za（肉を食べに食べる）などである。前後〔の言葉〕が一致していないことを示す逆接語の意味を有する例は、mdzes kyang gos med（麗しいが服がない）、kun gyi lha yang mchod mkhan med（一切のものの神であるけれども、供物を捧げる人がない）、rgyan dga'ang phyis bdar med（飾りが好きであるが、綺麗ではない）のようなものである。kyang などの効力によって他の意味を含意する意味がある。例えば、lhas kyang btud do（〔人と同じように〕神であるが拝む）、sha yang za（〔野菜と同じように〕肉も食べる）、ltse'ang tshig（〔体と同じように〕舌であるけど熱い）のようなものである。
ག་ད་བ་ས་དྲག་མཐར་ཀྱང་།
（ga da ba sa と da の再後置字の終わりには、kyang）
というのは、それらの終わりには kyang が得られるということである。例えば、bdag kyang 'gro / bshad kyang mi nyan / rgyab kyang na / chos kyang shes / phyind kyang ma bsleb / bka'a bsgyurd kyang mi nyan / bka'a bstsald kyang mi go のようなものである。
ང་ན་མ་ར་ལ་མཐར་ཡང་།
（nga na ma ra la の終わりには、yang）
とあるのは、それらの終わりには、yang が得られるということである。例は、lha khang yang yod / lan yang mi 'debs / lam yang nor / khar yang bcug / dpal yang che のようなものである。
འ་དང་མཐའ་མེད་འང་དང་ཡང་།
（'a と無末字には、'ang と yang）
とあるのは、 'a 後置字を有するものと、後置字を有さないものには、'ang と yang のいずれかの種類のものが〔任意で〕得られる。例えば、mda'ang shes / mda'a yang shes / sna'ang ring / sna yang ring などのようにである。
（原文）
ཀྱང་ཡང་འང་གསུམ་རྒྱན་སྡུད་དེ།།ཞེས་པ་དེ་གསུམ་ཚིག་རྒྱན་གཉིས་དང་།སྡུད་པའི་དོན་ གསུམ་ལ་འཇུག་པ་ལས།དང་པོ་ཚིག་སྔ་ཕྱི་མཐུན་པར་སྟོན་པའི་མཐུན་པའི་ཚིག་རྒྱན་ལ་ འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།མཛེས་ཀྱང་མཛེས།དྲི་མ་ཁ་ཡང་ཁ།ཤ་ཟའང་ཟ་ལྟ་བུ།ཚིག་སྔ་ཕྱི་མི་མཐུན་པར་སྟོན་པའི་མི་མཐུན་པའི་ཚིག་རྒྱན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།མཛེས་ཀྱང་གོས་ མེད།ཀུན་གྱི་ལྷ་ཡང་མཆོད་མཁན་མེད།རྒྱན་དགའང་ཕྱིས་བདར་མེད་ལྟ་བུ།ཀྱང་སོགས་ ཀྱི་ནུས་པས་དོན་གཞན་ཞིག་སྡུད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ལྷས་ཀྱང་བཏུད་དོ།། ཤ་ཡང་ཟ།ལྕེའང་ཚིག་ལྟ་བུ།ག་ད་བ་ས་དྲག་མཐར་ཀྱང་།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་ཀྱང་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།བདག་ཀྱང་འགྲོ།བཤད་ཀྱང་མི་ཉན།རྒྱབ་ཀྱང་ན།ཆོས་ཀྱང་ཤེས།ཕྱིནད་ཀྱང་མ་བསླེབ།བཀའ་བསྒྱུརད་ཀྱང་མི་ཉན།བཀའ་བསྩལད་ཀྱང་མི་གོ་ལྟ་བུ།ང་ན་མ་ར་ལ་མཐར་ཡང་།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐར་ཡང་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ལྷ་ཁང་ཡང་ཡོད།ལན་ཡང་མི་འདེབས།ལམ་ཡང་ནོར།ཁར་ཡང་བཅུག།དཔལ་ཡང་ཆེ་ལྟ་བུ།འ་དང་མཐའ་མེད་འང་དང་ཡང་།།ཞེས་ པ་འ་མཐའ་རྟེན་ལ་ཡོད་པ་དང་མཐའ་རྟེན་མེད་པར་འང་དང་ཡང་གང་རིགས་ཐོབ་པའི་དཔེ་ནི། མདའང་ཤེས།མདའ་ཡང་ཤེས།སྣའང་རིང་།སྣ་ཡང་རིང་།ལྟ་བུའོ།
有余字について
དེ་ཏེ་སྟེ་གསུམ་ལྷག་བཅས་ཏེ།
（de te ste の三者は有余字であって）
とあるのは、単語の終末の ta のみの te と、de と、sa ste の三つである。〔三つ全てを〕まとめて示すと、phyag 'tshal te bshad / chos bshad de gp song ste bslebs のようなものである。説示される内容に余り〔があって〕未だ述べられていないという意味である。結合法則は、
ན་ར་ལ་ས་དྲག་མཐར་ཏེ།
（na ma ra sa とda の再後置字には te）
とあるのは、それら六つ全ての終わりに ta のみの te を得るということである。例えば、nyan te go / 'phar te 'gro / dgra btul te yong / rngos te tshig / phyind te bslebs / chos bsgyurd te bshad / bstsald te yi rang のようなものである。
ད་དེ།
（da には de）
とは、da の終わりには、de を得るということである。例えば、bsad de za といったものである。
ག་ང་བ་མ་འ་། །
མཐའ་མེད་རྣམས་ལ་ས་སྟེ་འཐོབ། །
（ga nga ba ma 'a
無末字などには sa ste を得る）
とある六つ全ての終わりには、sa ste を得る。例えば、chu bkag ste bskyil / 'phang ste 'phog / 'bru btab ste skyes / don bsam ste sgom / lung ba'i mda'a ste g yangs / rdo ste shin tu sra のようなものである。
（原文）
ཏེ་དེ་སྟེ་གསུམ་ལྷག་བཅས་ཏེ།།ཞེས་པ་མིང་མཐའི་ཏ་རྐྱང་ཏེ་དང་།དེ་དང་།ས་སྟེ་གསུམ་ མདོར་བསྡུ་ན།ཕྱག་འཚལ་ཏེ་བཤད།ཆོས་བཤད་དེ་གོ།སོང་སྟེ་བསླེབས་ལྟ་བུ།བསྟན་བྱ་ ལྷག་མ་འདྲེན་པའི་དོན་ཡིན་ནོ།།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ན་ར་ལ་ས་དྲག་མཐར་ཏེ།།ཞེས་པ་བདུན་ པོ་དེའི་མཐར་ཏ་རྐྱང་ཏེ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ཉན་ཏེ་གོ།འཕར་ཏེ་འགྲོ།དགྲ་བཏུལ་ཏེ་ ཡོང་།རྔོས་ཏེ་ཚིག།ཕྱིནད་ཏེ་བསླེབས།ཆོས་བསྒྱུརད་ཏེ་བཤད།བསྩལད་ཏེ་ཡི་རང་ལྟ་ བུ།ད་དེ།ཞེས་པ་དའི་མཐར་དེ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།བསད་དེ་ཟ་ལྟ་བུ།ག་ང་བ་མ་འ།།མཐའ་ མེད་རྣམས་ལ་ས་སྟེ་འཐོབ།།ཅེས་པ་དྲུག་པོ་དེའི་མཐར་ས་སྟེ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ཆུ་ བཀག་སྟེ་བསྐྱིལ།འཕང་སྟེ་འཕོག།འབྲུ་བཏབ་སྟེ་སྐྱེས།དོན་བསམ་སྟེ་སྒོམ།ལུང་པའི་ མདའ་སྟེ་གུ་ཡངས།རྡོ་སྟེ་ཤིན་ཏུ་སྲ།ལྟ་བུ།
分割・包摂について
གམ་ངམ་དམ་ནམ་བམ་མམ་འམ། །
རམ་ལམ་སམ་ཏམ་འབྱེད་སྡུད་དེ། །
（gam ngam dam nam bam sam mam 'am
ram lam sam tam は分割・包摂である。）
とある gam などの11個全てについて、分割基体を最初に提示してから、分割を多くする例は、bum pa'i rgyu ni gser ram/ dngul lam/ zangs sam/ rag gam/ rdza las bya'o（壺の材料は、金あるいは、銀あるいは、銅あるいは、真鍮あるいは、粘土でできている）のようなものである。他方、分割基体を最後に持ってきて包摂を多くなす例は、 gser ram/ dngul lam/ zangs sam/ rag gam/ rdza las bum pa bya'o （金あるいは、銀あるいは、銅あるいは、真鍮あるいは、粘土により、壺はできている）のようなものである。あるいは、yin nam min（であるのか、でないのか）、yod dam med（あるのか、ないのか）のようなものである。であるのか、でないのか、と、あるのか、ないのか、の分類を分割するものは、分割の意味であると説かれる。それらの結合法則は、
སྦྱོར་ཚུལ་སླར་བསྡུའི་སྐབས་དང་མཚུངས། །
（結合法則はまた、含意のときと一致する）
とある。da の再後置字があるとき、tam を得る。例えば、phyind tam / gyurd tam / bstsald tam のようなものである。無末字のときには、'am を得るが、kha'am lta のようなものである。「他の場合は語末に合わせて結合する」というのは、語末に後置字がある場合、それがどのようなものであれ、それらと一致させて結合させる必要があるということである。例えば、stag gam / bzang ngam / yod dam / yin nam / lab bam / bsam mam / mtha'a 'am / shar ram / gsal lam / byas sam のようなものである。
（原文）
གམ་ངམ་དམ་ནམ་བམ་མམ་འམ།།རམ་ལམ་སམ་ཏམ་འབྱེད་སྡུད་དེ།།ཞེས་པ་གམ་སོགས་བཅུ་གཅིག་པོ་ དེ་དབྱེ་གཞི་ཐོག་མར་བྱས་ནས་དབྱེ་བ་མང་པོ་འབྱེད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི། བུམ་པའི་རྒྱུ་ནི་གསེར་རམ།དངུལ་ལམ།ཟངས་སམ།རག་གམ།རྫ་ལས་བྱའོ་ལྟ་བུ།དབྱེ་གཞི་ མཇུག་ཏུ་བྱས་ནས་དབྱེ་བ་མང་པོ་སྡུད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།གསེར་རམ།དངུལ་ ལམ།ཟངས་སམ།རག་གམ།རྫ་ལས་བུམ་པ་བྱའོ་ལྟ་བུ།ཡང་ཡིན་ནམ་མིན།ཡོད་དམ་མེད་ལྟ་བུ། ཡིན་མིན་དང་ཡོད་མེད་ཀྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་པ་འབྱེད་པའི་དོན་དུ་གསུངས།དེ་རྣམས་ སྦྱོར་ཚུལ་ནི།སྦྱོར་ཚུལ་སླར་བསྡུའི་སྐབས་དང་མཚུངས།།ཞེས་པ་དྲག་ཡོད་ཏམ་འཐོབ་ པའི་དཔེ་ནི།ཕྱིནད་ཏམ།གྱུརད་ཏམ།བསྩལད་ཏམ་ལྟ་བུ།མཐའ་རྟེན་མེད་པར་འམ་འཐོབ་པ་ ནི།ཁའམ་ལྟ་བུ།གཞན་རྣམས་མིང་མཐའི་རྗེས་མཐུན་སྦྱར།།ཞེས་པ་མིང་མཐར་རྗེས་འཇུག་ གང་ཡོད་ཀྱང་དེ་དང་མཐུན་པར་སྦྱོར་དགོས་པ་ནི།སྟག་གམ།བཟང་ངམ།ཡོད་དམ།ཡིན་ནམ།ལབ་ བམ།བསམ་མམ།མཐའ་འམ།ཤར་རམ།གསལ་ལམ།བྱས་སམ།ལྟ་བུ།
詩脚の音節調節について
ར་རུ་འི་ཡི་འང་ཡང་རྣམས། །
རྐང་བ་མི་སྐོང་སྐོང་བའི་ཁྱད། །
（ra ru 'i yi 'ang yang などは、
詩脚の音節を加減する特徴を持つ）
とあるのは、la義の ra と ru、第三格と第六格の 'i と yi、接続・含意の 'ang と yang などについては、詩脚（पाद）の音節数を追加する必要のない場合、ra と 'i と 'ang を得る。例えば、rang nyid lhar gsal thugs ka nas // dpal lha'i phyag gi mda'a dar ni // lha mo'ang bdga la shin tu dgyes といったようなものである。他方、音節数を追加する必要のある場合、 ru と yi と yang を得る。例は、rang nyid lha ru gsal nas ni // lha yi phyag gi mda'a dar ni // lha yang bdag la shin tu dgyes のようなものである。
འོ་འུ་འམ་གྱི་གོང་དུ་ཚེག
མེད་དང་ཡོད་བའང་དེ་བཞིན་ཡིན།
（'o 'u 'am の上に音節ごとの区切り点（tseg）を
加えるか加えないかも、上記の通りである。）
とあるのは、終末辞の 'o と、名前の 'u と分類辞の 'am など詩脚の音節数を補う必要のない場合は、それらの上に音節ごとの区切り点（tseg）は加えられない。例えば、pal ldan lha mo'o srung ma'i gtso // pad ma'i ze'u 'brug dag las skyes // bdud mo'am yang na 'bag mo ste のようなものである。詩脚の音節数を補う必要のある場合、それらの上に音節ごとの区切り点（tseg）が加えられる。例えば、'di ni dpal ldan lha mo'o // ze'u 'bru las brdzus te skyes // lha'am yang na bdud mo ste のようななものである。
（原文）
ར་རུ་འི་ཡི་འང་ཡང་རྣམས།།རྐང་པ་མི་སྐོང་སྐོང་བའི་ཁྱད།།ཅེས་པ།ལ་དོན་གྱི་ར་དང་ རུ།དྲུག་གསུམ་གྱི་འི་དང་ཡི།རྒྱན་སྡུད་ཀྱི་འང་དང་ཡང་རྣམས་རྐང་པ་ཁ་སྐོང་མི་ དགོས་ན་ར་དང་འི་དང་འང་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།རང་ཉིད་ལྷར་གསལ་ཐུགས་ཀ་ནས།།དཔལ་ལྷའི་ ཕྱག་གི་མདའ་དར་ནི།།ལྷ་མོའང་བདག་ལ་ཤིན་ཏུ་དགྱེས།།ལྟ་བུ།རྐང་པ་ཁ་སྐོང་དགོས་ན་ རུ་དང་ཡི་དང་ཡང་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།རང་ཉིད་ལྷ་རུ་གསལ་ནས་ནི།།ལྷ་ཡི་ཕྱག་གི་མདའ་ དར་ནི།།ལྷ་ཡང་བདག་ལ་ཤིན་ཏུ་དགྱེས།།ལྟ་བུ།འོ་འུ་འམ་གྱི་གོང་དུ་ཚེག།མེད་དང་ཡོད་པའང་དེ་བཞིན་ཡིན།།ཞེས་པ་སླར་སྡུའི་འོ་དང་།མིང་གི་འུ་དང་།འབྱེད་སྡུད་ ཀྱི་འམ་རྣམས་རྐང་པ་ཁ་སྐོང་མི་དགོས་ན་དེ་རྣམས་ཀྱི་གོང་དུ་ཚེག་མི་འཐོབ་པའི་ དཔེ་ནི།དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོའོ་སྲུང་མའི་གཙོ།།པད་མའི་ཟེའུ་འབྲུ་དག་ལས་སྐྱེས།།བདུད་ མོའམ་ཡང་ན་འབག་མོ་སྟེ།།ལྟ་བུ།རྐང་པ་ཁ་སྐོང་དགོས་ན་དེ་རྣམས་ཀྱི་གོང་དུ་ཚེག་ འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།འདི་ནི་དཔལ་ལྡན་ལྷ་མོ་འོ།།ཟེ་འུ་འབྲུ་ལས་བརྫུས་ཏེ་སྐྱེས།། ལྷ་འམ་ཡང་ན་བདུད་མོ་སྟེ།།ལྟ་བུ།
発生源について
ནས་ལས་འབྱུང་ཁུངས་དགར་སྡུད་དེ། །
（nas las は発生源と分離・集約であって）
とあるのは、nas と las の二つは、第五格・発生源を本質としており、その派生的な側面には、含んでいる分離基体から別々に分離する意味と多くを集約する意味がある。それらの中の分類は、
འབྱུང་ཁུངས་དངོས་ལ་གང་སྦྱར་འཐུས།
（発生源本体であるならいずれも結合してもよい）
というのは、発生源本体であるならば、nas と las のいずれが結合したとしてもよいということであり、例えば、sa nas rtswa skyes / sa las rtswa skyes（地から草が生える） / ba las 'o ma 'jo / ba nas 'o ma 'jo （牛から乳を搾る）のようなものである。分離には、二つある。
རིགས་མཐུན་དགར་ནས།
（同類分離の nas）
とあるのは、分離基体と分離法とが同類であるなら、nas であり、las は得られないという意味である。例えば、lha rnams kyi nang nas brgya byin gzugs mdses （神々の中でも帝釈天は身体が麗しい）のようなものである。
མི་མཐུན་ལས།
（異類分離の las）
とあるのは、分離基体と分離法とが異類であるなら las が得られるのであり、nas は得られない。例えば、lha las mi dman（神よりも人は劣る）といったものである。
སྡུད་ལ་ནས་སྒྲ་ཁོ་ན་འཇུག
（集約には nas という言葉のみが用いられる）
とあるのは、集約という意味では、nas という言葉のみが用いられ、それをおいて las は得られないということである。例えば、spyi gtsug nas rkyang mthil gyi bar（てっぺんから踵の裏まで）のようなものである。
（原文）
ནས་ ལས་འབྱུང་ཁུངས་དགར་སྡུད་དེ།།ཞེས་པ་ནས་དང་ལས་གཉིས་ནི་རྣམ་དབྱེ་ལྔ་པ་འབྱུང་ ཁུངས་དངོས་དང་།དེའི་ཆར་གཏོགས་དགར་གཞི་ལས་ལོགས་སུ་དགར་བའི་དོན་དང་།མང་པོ་ སྡུད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པ་ལས།དེ་རྣམས་ཀྱི་དབྱེ་བ་ནི།འབྱུང་ཁུངས་དངོས་ལ་གང་ སྦྱར་འཐུས།།ཞེས་པ་འབྱུང་ཁུངས་དངོས་ཡིན་ན་ནས་དང་ལས་གང་སྦྱར་ཀྱང་འཐུས་པའི་ དཔེ་ནི།ས་ནས་རྩྭ་སྐྱེས།ས་ལས་རྩྭ་སྐྱེས།བ་ལས་འོ་མ་འཇོ།བ་ནས་འོ་མ་འཇོ་ལྟ་བུ། དགར་བ་ལ་གཉིས།རིགས་མཐུན་དགར་ནས།ཞེས་པ་དགར་གཞི་དང་དགར་ཆོས་རིགས་མཐུན་པ་ནས་མ་ གཏོགས་ལས་མི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ལྷ་རྣམས་ཀྱི་ནང་ནས་བརྒྱ་བྱིན་གཟུགས་མཛེས་ལྟ་ བུ།མི་མཐུན་ལས།།ཞེས་པ་དགར་གཞི་དང་དགར་ཆོས་རིགས་མི་མཐུན་པ་ལ་ལས་མ་གཏོགས་ནས་ མི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ལྷ་ལས་མི་དམན་ལྟ་བུ།སྡུད་ལ་ནས་སྒྲ་ཁོ་ན་འཇུག།ཅེས་པ་ སྡུད་པའི་དོན་ལ་ནས་སྒྲ་ཁོ་ན་འཇུག་པ་ལས་ལས་མི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།སྤྱི་གཙུག་ནས་ རྐང་མཐིལ་གྱི་བར།ལྟ་བུ།
呼びかけの言葉について
ཀྱེ་དང་ཀྭ་ཡེ་བོད་སྒྲ་སྟེ།
（kye と kwa ye は呼びかけの言葉であって）
とあるのは、特定の対象（目上の人）に対して呼びかれるのは、kye であり、〔自分と地位が〕同じくらいの対象に呼びかけるのは、kwa ye であり、〔本文にはないものだが、そこから〕派生して、自分より目下のものを呼ぶときには、 kwas と wa ye と was などを用いる。結合規則は、
ཕལ་ཆེར་མིང་གི་ཐོག་མར་སྦྱོར།
（大抵、語頭に結合する）
とあるのは、大抵の場合、呼びかけられる対象が誰であっても、単語の頭に結合させる必要がある。例えば、kye rgyal bo chen po / kwa ye grogs po / kwas ma chen / wa ye chibs dpon / was bong dpon のようにである。〔本文にはないものではあるが、そこから〕派生して、ときどき名前の最後に結合せねばならない場合の例は、nga gi ngos grub stsol cig/ dbyangs can kye のような場合である。
（原文）
ཀྱེ་ དང་ཀྭ་ཡེ་བོད་སྒྲ་སྟེ།།ཞེས་པ་ཡུལ་ཁྱད་པར་ཅན་ལ་བོད་པ་ཀྱེ་དང་།ཡུལ་མཉམ་པ་ལ་ བོད་པ་ཀྭ་ཡེ་དང་།ཤུགས་བསྟན་ཡུལ་དམན་པ་ལ་བོད་པ་ཀྭས་དང་།ཝ་ཡེ་དང་།ཝས་རྣམས་ལ་ འཇུག།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ཕལ་ཆེར་མིང་གི་ཐོག་མར་སྦྱོར།།ཞེས་པ་ཕལ་ཆེ་བ་འབོད་བྱ་གང་ ཡིན་གྱི་མིང་གི་ཐོག་མར་སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།ཀྱེ་རྒྱལ་པོ་ཆེན་པོ།ཀྭ་ཡེ་ གྲོགས་པོ།ཀྭས་མ་ཆེན།ཝ་ཡེ་ཆིབས་དཔོན།ཝས་བོང་དཔོན་ལྟ་བུ།ཕལ་ཆེར་གྱི་ཤུགས་ བསྟན་སྐབས་འགར་མིང་གི་མཐར་སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།ངག་གི་དངོས་གྲུབ་སྩོལ་ཅིག་ དབྱངས་ཅན་ཀྱེ།།ལྟ་བུ།
分離と強調辞について
ནི་ནི་དགར་དང་བརྣན་པའི་སྒྲ།
（ni は分離と強調辞である）
とあるのは、分離基体から別に分離するの意味と、強調（真剣・熱烈）の意味がある。その二つのうち前者の分離の例は、sngon 'gro/ dngos gzhi/ mjug gsum las dang po sngon 'gro ni（導入、本体、むすびの三つのうち、第一に、導入は、）のようなものである。第二の強調の意味は、ja ni byung（お茶こそが出来上がる）、mar ni byung（バターこそが出来る）、tshwa ni byung（塩こそが生じる）、bul ni byung（炭酸こそが生じる）、のようなものである。slom pa thams cad ldan par ni のように、音節の不足を補うような場合も、強調辞とされる。
（原文）
ནི་ ནི་དགར་དང་བརྣན་པའི་སྒྲ།།ཞེས་པ་ནི་དགར་གཞི་ལས་ལོགས་སུ་དགར་བའི་དོན་དང་།ནན་ ཏན་བརྣན་པའི་དོན་གཉིས་ལ་འཇུག་པ་ལས་དང་པོ་དགར་བའི་དཔེ་ནི།སྔོན་འགྲོ།དངོས་ གཞི།མཇུག་གསུམ་ལས་དང་པོ་སྔོན་འགྲོ་ནི།ལྟ་བུ།གཉིས་པ་བརྣན་པའི་དཔེ་ནི།ཇ་ནི་ བྱུང་།མར་ནི་བྱུང་།ཚྭ་ནི་བྱུང་།བུལ་ནི་བྱུང་།ལྟ་བུ།སྡོམ་པ་ཐམས་ཅད་ལྡན་པར་ ནི།།ལྟ་བུ་ཚིག་གི་ཁ་སྐོང་རྣམས་ཀྱང་བརྣན་པའི་སྒྲར་འགྱུར་རོ།།
Dang について
དང་ནི་སྡུད་འབྱེད་རྒྱུ་མཚན་དང་། །
ཚེ་སྐབས་གདམས་ངག་ལྔ་ལ་འཇུག །
（dang は、集約・分離・理由、
時間場合・教誡の五つの意味を持つ）
とある。単語の間にある dang は五つの意味があるうちの分類基体の最初に挙げられている集約について述べると、例えば、mig dang/ rna ba dang/ sna dang/ lce dang/ lus rnams ni dbang po'o/（眼・耳・鼻・舌・身〔根〕などは、根である）といったようなものがある。理由の意味を持つものについて説明すると、例えば、yi ge bris pa dang dag byed mkhas min shes so（文字を書いて、正書法によく優れている人ではないと知ったのだ）のようなものである。時間について述べる時間場合の意味の例は、nyi ma shar ba dang 'gro（太陽が昇るのと同時に、行く）のような例である。教誡を与える意味の例は、yi ge bris dang（文字を書いてください）、sum rtags sbyong dang（『三十頌』と『性入論』を学んでください）、dag yig zin dang（正書法を終わらせてください）のようなものである。
（原文）
དང་ ནི་སྡུད་འབྱེད་རྒྱུ་མཚན་དང་།།ཚེ་སྐབས་གདམས་ངག་ལྔ་ལ་འཇུག།ཅེས་པ།མིང་གི་བར་ མཚམས་སུ་ཡོད་པའི་དང་ཞེས་པ་དོན་ལྔ་ལ་འཇུག་པ་ལས།དབྱེ་གཞི་མཇུག་ཏུ་ཡོད་པའི་ སྡུད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།མིག་དང་།རྣ་བ་དང་།སྣ་དང་།ལྕེ་དང་།ལུས་རྣམས་ ནི་དབང་པོའོ།།ལྟ་བུ།དབྱེ་གཞི་ཐོག་མར་ཡོད་པའི་འབྱེད་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ ནི།དབང་པོ་ལྔ་ནི།མིག་དང་།རྣ་བ་དང་།སྣ་དང་།ལྕེ་དང་།ལུས་སོ།།ལྟ་བུ།རྒྱུ་མཚན་ གྱི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ཡི་གེ་བྲིས་པ་དང་དག་བྱེད་མཁས་མིན་ཤེས་སོ།།ལྟ་བུ། དུས་བརྗོད་པ་ཚེ་སྐབས་ཀྱི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ཉི་མ་ཤར་བ་དང་འགྲོ་ལྟ་བུ། གདམས་ངག་འདོམས་པའི་དོན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ཡི་གེ་བྲིས་དང་།སུམ་རྟགས་སྦྱོངས་ དང་།དག་ཡིག་ཟིན་དང་།ལྟ་བུ།
指示代名詞 de について
མིང་གི་ཐོག་མའི་དེ་སྒྲ་ནི། །
ཐ་སྙད་འདས་མ་ཐག་པ་དང་། །
རྣམ་གྲངས་གཞན་ཅན་གཉིས་ལ་འཇུག །
（単語の最初の指示代名詞 de は、
前出語〔の指示〕と、
異門〔の暗示的な指示〕の二つの意味を持つ）
とあるのは、単語の最初にある指示代名詞 de の意味はたくさん説かれているけれども、要約して示すならば、前出語の指示（tha snyas 'das pa）と異門の指示（rnam grangs gzhan can）の二つの意味がある。その中から、第一の〔前出語の指示の〕使い方は、あるものに直接的に帰属する過去（過去に言及した内容）を意味するのであり、例は、「若者である。この者は体が大きく、この者は顔が大きい。このように大きい（mi gzhon pa'o/ de gzugs ring ngo/ de ngo zheng che'o/ de sked sbom mo）」のようなものである。第二の〔異門の指示〕は、直接的に明らに〔指示はしない〕が、指示代名詞 de の少しく異門（前出語を主語としながらもそれを異なる述語）と結合させる謂れがある。それを異門の指示と呼ぶが、その例は、「それに依拠してください。それを伝えないでください。それを持ってきてください（de la ltos shig/ de ma shod cig/ de khyer shod）」のようなものである。
（原文）
མིང་གི་ཐོག་མའི་དེ་སྒྲ་ནི།།ཐ་སྙད་འདས་མ་ཐག་པ་དང་།།རྣམ་གྲངས་གཞན་ཅན་གཉིས་ལ་འཇུག། ཅེས་པ་མིང་གི་ཐོག་མར་ཡོད་པའི་དེ་སྒྲ་དོན་མང་པོར་འཇུག་པར་བཤད་ཀྱང་མདོར་བསྡུ་ ན།ཐ་སྙད་འདས་པ་དང་།རྣམ་གྲངས་གཞན་ཅན་གཉིས་ལ་འཇུག་པ་ལས།དང་པོ་བརྗོད་ཚུལ་དེ་ ཉིད་ལ་ཐད་ཀར་བཏགས་པའི་དུས་འདས་པ་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།མི་གཞོན་པའོ།།དེ་གཟུགས་ རིང་ངོ་།།དེ་ངོ་ཞེང་ཆེའོ།།དེ་སྐད་སྦོམ་མོ།ལྟ་བུ།གཉིས་པ་དངོས་སུ་མི་གསལ་ཡང་ དེ་སྒྲའི་ཤུལ་དུ་རྣམ་གྲངས་གཞན་ཞིག་སྦྱོར་རྒྱུ་ཡོད་པའི་རྣམ་གྲངས་གཞན་ཅན་ལ་ འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།དེ་ལ་ལྟོས་ཤིག།དེ་མ་ཤོད་ཅིག།དེ་ཁྱེར་ཤོག།ལྟ་བུ།
不定辞について
ཅི་ཇི་སུ་གང་སྤྱི་སྒྲ་སྟེ། །
（ci や ji や su は不定辞である）
とあるのは、ci （何）などの四つ全ては特定のもの（bye brag）を指すのではないであるから、不定（spyi）である意味である。結合法則は、
ཞིག་སྟེ་སླད་འདྲ་ཕྱིར་ལ་ཅི། །
（zhig ste slad 'dra phyir は ci に結合する）
とあるのは、zhig などの五つに ci が結合するという意味である。例えば、何が（ci zhig）もし（ci ste）、何のために（ci slad）、どのような（ci 'dra ci'i phyir）のようなものである。また、zhig には、ji zhig のように ji と結合してもよい。
སྙེད་སྲིད་ལྟར་བཞིན་སྐད་ལ་ཇི། །
（snyed srid ltar bzhin skad は ji に結合する）
とあるのは、snyed などの五つは ji に結合するという意味である。例は、なにであっても（ji snyed）、いつでも（ji srid）、例えばあのように（ji ltar）、その通りに（ji bzhin）、このようにおっしゃる（ji skad）のようなものである。
སུ་ནི་གང་ཟག
（su はプトガラに用いる）
とあるのは、su というのは、プトガラ（gang zag）つまり心を有するものに用いられる。例えば、誰であるか（su yin）、誰が言っているのか（su yis zer）、誰にあるのか（su la yod）のようなものである。
གང་ཀུན་ལའོ།
（gang は全てに用いられる）
とは、gang は心を備えるものも、心を有しないものも、その双方全てに用いられる。例えば、どこからなのか（gang nas yin）、何であるのか（gang zhig yin）などである。
（原文）
ཅི་ཇི་སུ་གང་སྤྱི་སྒྲ་སྟེ།།ཞེས་པ་ཅི་སོགས་བཞི་པོ་དེ་བྱེ་བྲག་མ་ཡིན་པར་སྤྱི་ལ་ ཁྱབ་པའི་དོན་ལ་འཇུག་གོ།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ཞིག་སྟེ་སླད་འདྲ་ཕྱིར་ལ་ཅི།།ཞེས་པ་ཞིག་ སོགས་ལྔ་ལ་ཅི་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ཅི་ཞིག།ཅི་སྟེ།ཅི་སླད།ཅི་འདྲ།ཅིའི་ཕྱིར་ལྟ་ བུ་དང་།ཞིག་ལ་ཇི་ཞིག་ལྟ་བུ་ཇི་སྦྱར་ཡང་རུང་ངོ་།སྙེད་སྲིད་ལྟར་བཞིན་སྐད་ལ་ ཇི།།ཞེས་པ་སྙེད་སོགས་ལྔ་ལ་ཇི་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།ཇི་སྙེད།ཇི་སྲིད།ཇི་ལྟར།ཇི་ བཞིན་།ཇི་སྐད།ལྟ་བུའོ།།སུ་ནི་གང་ཟག།ཅེས་པ་སུ་ནི་གང་ཟག་སེམས་ཡོད་ལ་འཇུག་པའི་ དཔེ་ནི།སུ་ཡིན།སུ་ཡིས་ཟེར།སུ་ལ་ཡོད།ལྟ་བུ།གང་ཀུན་ལའོ།།ཞེས་པ་གང་སེམས་ལྡན་ སེམས་མེད་ཀུན་ལ་འཇུག་པའི་དཔེ་ནི།གང་ནས་ཡིན།གང་ཞིག་ཡིན་ལྟ་བུ།
主体者辞について
ན་རོ་ཡོད་མེད་པ་བ་མ། །
བདག་པོའི་སྒྲ་སྟེ།
（母音記号 o（na ro）があったりなかったりする pa ba ma は、
主体者辞である）
というのは、母音記号 o（na ro）がある po と bo と mo の三つ、そして、母音記号 o（na ro）がない pa と ba と ma の合計六つが、前にある単語の後について分割不可能な一単語になることである。例えば、dol yas / gyol / phyug / 'gag / lta rtse / chang のような単語に、新たに結合させると、以前の単語の意味は失われて、その単語がさすものの所有者（bdag po）もしくは、その単語がさす地域などに居住しているもの（sdod mkhan）のような他の意味を持つようになる。例えば、dol yas po / gyol po / phyug mo / 'gag pa / lha rtse ba / chang ma のようなものである。それらの結合法則は、
ག་ད་ན། །
བ་མ་ས་དང་དྲག་མཐར་པ།
（ga da na
ba ma sa と da の再後置字で終わっているものには pa が付く）
とあるのは、それらの主体者辞は pa を得るということである。例えば、g.yag pa / bzhad pa / ldan pa / lab pa / grong gzum pa / dbus pa / phar phyind pa / dbang bskurd pa / chu bskyild pa のようなものである。
ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་ལ། །
བདག་སྒྲ་ཡར་གྱུར་བ་དང་ནི།
（nga 'a ra la と無末字に、
主体者辞は、奇数音節の場合、 ba が付き）
とあるのは、これら五つの末尾を持つ単語と非対主体者辞（sdeb sa med pa bdag sgra）、つまり奇数音節だった場合、ba 、ただし発音上は wa を得る。例えば、kha byang ba / rta mda' ba / byang shar ba / khams dol ba / gzhis rtse ba のようなものである。
ཆ་ལ་པ་ཉིད་སྦྱོར་བ་ལེགས།
（偶数音節には、pa のみを結合させればよい）
とあるのは、単語と有対主体者辞（sdeb sa yod pa bdag sgra）、つまり偶数音節であるならば、pa のみが結合すれば大概の場合よいということである。例えば、byang pa / mda' pa / gur pa / dol pa / rtse pa のようなものである。
མིང་མཐའི་པ་བའང་ཕལ་ཆེར་འདྲ།
（単語の終わりにある pa や ba も大体は同じである）
とは、主体者辞ではない単語の終わりにある pa や ba も結合規則は大体主体者辞と同じであるという意味である。例えば、lag pa / rkang pa などである。
མ་ནི་ངེས་མེད་སྐབས་དང་སྦྱར།
（ma は不確定なので場合に合わせる）
というのは、主体者辞 ma はこれにはこれを付けるといった決定事項はないので、場合に合わせる必要がある。例えば、za ma / chang ma / rong ma などのようなものである。
（原文）
ན་ རོ་ཡོད་མེད་པ་བ་མ།།བདག་པོའི་སྒྲ་སྟེ།ཞེས་པ་ན་རོ་ཡོད་པའི་པོ་དང་།བོ་དང་།མོ་ གསུམ་དང་།ན་རོ་མེད་པའི་པ་དང་།བ་དང་།མ་སྟེ་དྲུག་པོ་དེ་སྔར་མིང་གི་ཆ་ཤས་སུ་ མེད་པ།དོལ་ཡས།གྱོལ།ཕྱུག།འགག།ལྷ་རྩེ།ཆང།ལྟ་བུ་ལ་གསར་དུ་སྦྱར་ན་སྔར་གྱི་མིང་ དོན་མི་སྟོན་པར།དེའི་བདག་པོའམ།དེར་སྡོད་མཁན་ལྟ་བུ་དོན་གཞན་ཞིག་སྟོན་པ་བདག་ པོའི་སྒྲ་སྟེ་དཔེར་ན།དོལ་ཡས་པོ།གྱོལ་པོ།ཕྱུག་མོ།འགག་པ།ལྷ་རྩེ་བ།ཆང་མ།ལྟ་བུ། དེ་རྣམས་སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ག་ད་ན།།བ་མ་ས་དང་དྲག་མཐར་པ།།ཞེས་པ་དེ་རྣམས་ལ་བདག་སྒྲ་ པ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།གཡག་པ།བཞད་པ།ལྡན་པ།ལབ་པ།གྲོང་གསུམ་པ།དབུས་པ།ཕར་ཕྱིནད་པ། དབང་བསྐུརད་པ།ཆུ་བསྐྱིལད་པ།ལྟ་བུ།ང་འ་ར་ལ་མཐའ་མེད་ལ།།བདག་སྒྲ་ཡར་གྱུར་བ་དང་ ནི།།ཞེས་པ་ལྔ་པོ་དེ་རྣམས་ཀྱི་མཐའ་ཅན་གྱི་མིང་དང་སྡེབ་ས་མེད་པ་བདག་སྒྲ་ཡར་ གྱུར་ན་བ་ཕྱེད་ཝ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།ཁ་བྱང་བ།རྟ་མདའ་བ།བྱང་ཤར་བ།ཁམས་དོལ་བ། གཞིས་རྩེ་བ།ལྟ་བུ།ཆ་ལ་པ་ཉིད་སྦྱོར་བ་ལེགས།།ཞེས་པ་མིང་དང་སྡེབ་ས་ཡོད་པ་བདག་ སྒྲ་ཆ་ལ་སོང་ན་པ་ཉིད་སྦྱོར་བ་ཕལ་ཆེར་ལ་ལེགས་པའི་དཔེ་ནི།བྱང་པ།མདའ་པ།གུར་པ། དོལ་པ།རྩེ་པ་ལྟ་བུ།མིང་མཐའི་པ་བའང་ཕལ་ཆེར་འདྲ།།ཞེས་པ་བདག་སྒྲ་མ་ཡིན་པ་མིང་ མཐའི་པ་བའང་སྦྱོར་ཚུལ་ཕལ་ཆེར་དེ་དང་འདྲ་བ།ལག་པ།རྐང་པ།ལྟ་བུ།མ་ནི་ངེས་མེད་ སྐབས་དང་སྦྱར།།ཞེས་པ་བདག་སྒྲ་མ་ནི་འདི་ལ་འདི་འཐོབ་ཀྱི་ངེས་པ་མེད་པས་སྐབས་ དང་སྦྱར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།ཇ་མ།ཆང་མ།ཐང་མ།རོང་མ།ལྟ་བུ།
否定辞について
མ་མི་མིན་མེད་དགག་སྒྲ་སྟེ།
（ma mi min med というのは否定辞である）
というのは、この四つ全てが適応されると、結合対象の意味がそうではない（de ma yin）、もしくはそれがない（med pa）ということを示すようになる。これを否定辞という。結合法則は、
མ་མི་ཐོག་མ།
（ma mi は前に）
とあるのは、否定辞の ma と mi の二つは、否定対象（dgag bya）の前に結合させる必要がある。例えば、ma yin / mi 'dug のようなものである。
མིན་མེད་འཇུག
（min med は後に）
とあるのは、 否定辞の min と med の二つ否定対象（dgag bya）の後に結合させる。例えば、lha min / 'dre med のようなものである。
མ་ནི་བར་གྱི་གསལ་བྱེད་ལའང་།
（ma は中間の明らかにするものにも）
というのは、否定辞の ma は否定対象（dgag bya）の前に結合するのみならず、否定対象（dgag bya）二つの間に適応させるなら、前後二つともを否定することができる。このような中間の明らかにするもの（gsal byed = go 'thub pa）にも付く例は、rta ma bong（服装が混合）、ra ma lug（言葉が混合）などのようなものである。
（原文）
མ་ མི་མིན་མེད་དགག་སྒྲ་སྟེ།།ཞེས་པ་བཞི་པོ་དེ་སྦྱར་ན་སྦྱོར་ཡུལ་གྱི་དོན་དེ་མ་ ཡིན་པའམ་མེད་པར་སྟོན་པའི་དགག་པའི་སྒྲ་ཡིན།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།མ་མི་ཐོག་མ།།ཞེས་པ་ དགག་སྒྲ་མ་དང་མི་གཉིས་དགག་བྱའི་ཐོག་མར་སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།མ་ཡིན།མི་ འདུག།ལྟ་བུ།མིན་མེད་མཇུག།ཅེས་པ་དགག་སྒྲ་མིན་དང་མེད་གཉིས་དགག་བྱའི་མཇུག་ཏུ་ སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།ལྷ་མིན།འདྲེ་མེད་ལྟ་བུ།མ་ནི་བར་གྱི་གསལ་བྱེད་ལའང་།། ཞེས་པ་དགག་སྒྲ་མ་ནི་དགག་བྱའི་ཐོག་མར་སྦྱོར་དགོས་པར་མ་ཟད་དགག་བྱ་གཉིས་ཀྱི་ བར་དུ་སྦྱར་ན་སྟོད་སྨད་གཉིས་ཀ་དགག་ནུས་པའི་བར་གྱི་གསལ་བྱེད་ལའང་འཇུག་པའི་ དཔེ་ནི།རྟ་མ་བོང་།ར་མ་ལུག།ལྟ་བུ།
〔接続〕助詞について
ཚིག་ཕྲད་ཞིང་སོགས།
（言葉の〔接続〕助詞は zhing など）
とあるのは、zhing などと cing などと、shing などは、言葉の前後をつなぐようなものである。
ང་ན་མ། །
འ་དང་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར། །
ཞིང་ཞེས་ཞེ་འོ་ཞེ་ན་ཞིག
（nga na ma
'a と ra la と無末字の後には、
zhing や zhes や zhe'o や zhe na や zhig が付く）
とあるのは、nga などの六つ全ての終わりには、zhing などの五つが結合する。例えば、「行って、行ったと言われる（song zhing/ song zhes zer ro/）」「行ったということである（song zhe'o/）」「行ったというならば（song zhe na/）」「ある祠がある（lha khang zhig yod）」などである。同様に、'byon zhing / bsam zhing / mi 'da' zhing / blo la shar zhing / gsal zhing / zhal la lta zhing など、論理に従って推し測れ。
ག་ད་བ་དང་ད་དྲག་མཐར། །
ཅིང་ཅེས་ཅེ་འོ་ཅེ་ན་ཅིག
（ga da ba と da の再後置字で終わるものには
cing や ces や ce'o や ce na や cig が付く。）
とあるのは、ga da ba と da の再後置字があるときには、cing などの五つが付くということであり、その例は、bkag cing / bkag ces zer ro / bkag ce'o / bkag ce na / chu khog cig のようなものである。同じように、bshad cing / bkab cing / yind cing / yi ge bskurd cing / chu bskyild cing など論理に従って推し測れ。
ས་མཐར་དམིགས་བསལ་ཞེས་མ་གཏོགས།
（sa で終わる場合は特別で、 zhes であるのみならず）
というのは、sa で終わる単語に付け加えるのは特別な場合で、 shes を結合させるのではなく、zhes を結合させる。たとえば、chos byes zhes zer ro のようなものである。
ཤིང་ཤིག་ཤེ་འོ་ཤེ་ན་འཐོབ།
（shing shig she'o she na を得る）
とあるのは、他にも sa で終わる単語には shing などの四つが得られる。例えば、byas shing / gyis shig / byas she'o / byes she na のようなものである。先ほどの zhe'o や ce'o や she'o などは「言ったのである（zer ro）」という意味である。zhe na や ce na や she na などは「言ったとすれば（zer na）」という意味である。
འོན་ཀྱང་ཁ་ཅིག་ལྷན་ཅིག་སོགས། །
མིང་གི་ཆ་དང་མ་ནོར་གཅེས།
（しかし、kha cig と lhan cig など
単語の部分と間違えないように気を付ける）
とあるのは、しかし、kha cig と lhan cig と chabs cig とthabs cig と stabs cig と skabs cig などは、単語の部分であり、〔接続〕助詞ではないので、そのようなものと混乱しないように気を付けるのである。
（原文）
ཚིག་ ཕྲད་ཞིང་སོགས།ཞེས་པ་ཞིང་སོགས་དང་།ཅིང་སོགས་དང་།ཤིང་སོགས་ནི་ཚིག་དོན་སྔ་ཕྱི་ ཕྲད་བྱེད་ལྟ་བུ་ཡིན།སྦྱོར་ཚུལ་ནི།ང་ན་མ།།འ་དང་ར་ལ་མཐའ་མེད་མཐར།།ཞིང་ཞེས་ཞེ་ འོ་ཞེ་ན་ཞིག།ཅེས་པ་ང་སོགས་བདུན་པོ་དེའི་མཐར་ཞིང་སོགས་ལྔ་སྦྱོར་དགོས་པའི་ དཔེ་ནི།སོང་ཞིང་།སོང་ཞེས་ཟེར་རོ།།སོང་ཞེའོ།།སོང་ཞེ་ན།ལྷ་ཁང་ཞིག་ཡོད།ལྟ་བུ། དེ་བཞིན་དུ་འབྱོན་ཞིང་།བསམ་ཞིང་།མི་འདའ་ཞིང་།བློ་ལ་ཤར་ཞིང་།གསལ་ཞིང་།ཞལ་ལ་ ལྟ་ཞིང་།ལྟ་བུ་རིགས་འགྲེ།ག་ད་བ་དང་ད་དྲག་མཐར།།ཅིང་ཅེས་ཅེ་འོ་ཅེ་ན་ཅིག།ཅེས་ པ་ག་ད་བ་དང་ད་དྲག་ཡོད་པར་ཅིང་སོགས་ལྔ་སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།བཀག་ཅིང་།བཀག་ ཅེས་ཟེར་རོ།།བཀག་ཅེའོ།།བཀག་ཅེ་ན།ཆུ་ཁོག་ཅིག་ལྟ་བུ།དེ་བཞིན་དུ་བཤད་ཅིང་།བཀབ་ ཅིང་།ཡིནད་ཅིང་།ཡི་གེ་བསྐུརད་ཅིང་།ཆུ་བསྐྱིལད་ཅིང་།ལྟ་བུ་རིགས་འགྲེ།ས་མཐར་ དམིགས་བསལ་ཞེས་མ་གཏོགས།།ཞེས་པ་ས་མཐར་ཚིག་ཕྲད་དམིགས་བསལ་ཤེས་མི་སྦྱོར་བར་ ཞེས་སྦྱོར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།ཆོས་བྱས་ཞེས་ཟེར་རོ།།ལྟ་བུ།ཤིང་ཤིག་ཤེ་འོ་ཤེ་ན་ འཐོབ།།ཅེས་པ་གཞན་ས་མཐར་ཤིང་སོགས་བཞི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།བྱས་ཤིང་།གྱིས་ཤིག། བྱས་ཤེའོ།།བྱས་ཤེ་ན།ལྟ་བུ།གོང་གི་ཞེའོ་དང་།ཅེའོ་དང་།ཤེའོ་རྣམས་ཟེར་རོ་ཞེས་ པའི་དོན་དང་།ཞེ་ན་དང་།ཅེ་ན་དང་།ཤེ་ན་རྣམས་ཟེར་ན་ཞེས་པའི་དོན་ཡིན།
འོན་ ཀྱང་ཁ་ཅིག་ལྷན་ཅིག་སོགས།།མིང་གི་ཆ་དང་མ་ནོར་གཅེས།།ཞེས་པ་འོན་ཀྱང་ཁ་ཅིག་དང་། ལྷན་ཅིག་དང་།ཆབས་ཅིག་དང་།ཐབས་ཅིག་དང་།སྟབས་ཅིག་དང་།སྐབས་ཅིག་སོགས་མིང་གི་ཆ་ ཤས་ཡིན་ཅིང་ཚིག་ཕྲད་མིན་པས་དེ་འདྲ་དང་མ་ནོར་བར་བྱེད་པ་ཤིན་ཏུ་གཅེས་སོ།།
'A 終末（'a mtha'）について
རྐྱང་པ་འཕུལ་ལ་འ་མཐའ་དགོས། །
གུག་ཀྱེད་བརྩེགས་འདོགས་ཅན་ལ་སྦང་།
（単独字とそれに前接字がある場合とに、'a 終末が必要である。
gug kyed brstegs 'dogs を持つもの（母音記号・頭辞・下接字を持つもの）には捨てられる）
とある。gug とあるので、i 母音記号（gi gu）と u 母音記号（zhabs kyu）、kyed とあるので、e 母音記号（'greng bu）と o 母音記号（na ro）、brtsegs とあるので、ra 頭辞（ra mgo）、la 頭辞（la mgo）、sa 頭辞（sa mgo）、'dogs とあるので、 ya ra la wa という四下接字（smad 'dogs bzhi）である。これらいずれもない場合は、単独字（rkyang pa）と呼ぶ。そのような単独字（rkyang pa）ではあるが、前接するもの（'phul byed）すなわち五前接字（sngon 'jug lnga）のいずれかがある場合、'a 終末（'a mtha'）が必ず必要となる。例えば、dpa' bo / mda' pa / 'ga' zhig などである。以前に説明した gug kyed brstegs 'dogs を持つもの（母音記号・頭辞・下接字を持つもの）には、'a 終末（'a mtha'）を落とす必要がある。例えば、sems can gyi / gwa pa / dar ba'i bde / go byed brda / rkyang te yu mo のようなものである。
（原文）
རྐྱང་ པ་འཕུལ་ལ་འ་མཐའ་དགོས།།གུག་ཀྱེད་བརྩེགས་འདོགས་ཅན་ལ་སྤང་།།ཞེས་པ་གུག་ཅེས་པས་ གི་གུ་ཞབས་ཀྱུ།ཀྱེད་ཅེས་པས་འགྲེང་བུ་ན་རོ།བརྩེགས་ཞེས་པས་ར་མགོ་ལ་མགོ་ས་མགོ། འདོགས་ཞེས་པས་ཡ་ར་ལ་ཝའི་སྨད་འདོགས་བཞི་སྟེ་དེ་རྣམས་གང་ཡང་མེད་པ་ནི་རྐྱང་པ་ ཡིན་ཅིང་།དེ་འདྲའི་རྐྱང་པ་ཡིན་ལ་འཕུལ་བྱེད་སྔོན་འཇུག་ལྔ་གང་ཡང་རུང་བ་ཡོད་ན་ འ་མཐའ་ངེས་པར་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།དཔའ་བོ།མདའ་པ།འགའ་ཞིག།ལྟ་བུ།གོང་དུ་བཤད་པའི་ གུག་ཀྱེད་བརྩེགས་འདོགས་ཅན་ལ་འ་མཐའ་སྤོང་དགོས་པའི་དཔེ་ནི།སེམས་ཅན་གཡི།གྭ་པ། དར་བའི་བདེ།གོ་བྱེད་བརྡ།རྐྱང་ཏེ་ཡུ་མོ།ལྟ་བུ།
文章の区切り線と音節ごとの区切り点について
ここで、有頭字（dbu can）の文章の区切り線（shad）と無頭字（dbu med）には関してはまた、一切知者ダルマバドラ（धर्मभद्र）は、ご主張において、音節ごとの区切り点（tsheg）と文章の区切り線（shad）を述べられているが、そのやり方は、
ལྷུག་པའི་དོན་མང་མིང་མཚམས་དང་།
（散文の中に要素が多くあれば、単語の切れ目と）
とある。散文の中に要素が多くある場合、単語に切れ目を入れるようなものではない単語の間に文章の区切り線（shad）と音節ごとの区切り点（tsheg shad）をそれぞれを得る例は、rin po che'i za ma tog dang/ ngag gi sgron ma dang/ li shi'i gur khang などである。
དོན་ཉུང་རྫོགས།
（短文の終末）
というのは、短文の切れ目ごとに文章の区切り線（shad）を入れるということであり、例えば、de rang yin/ のようなものである。
ཚིགས་བཅད་ག་མཐར་ཚིག་ཤད་བྱ།
（詩文の ga 終末には文章の区切り線（shad）を入れよう）
とあるのは、偈文（tshigs bcad）の脚（rkang）の終わりに ga がある場合、一つの文章の区切り線（shad）を入れる。例えば、rnam grangs gzhan can gnyis la 'jugs/ のようなものである。
རྫོགས་ཚིག་མཐའ་ཅན་ལྷུག་པ་དང་། །
（終末辞を末尾に持つ散文と）
とあるのは、go ngo do no などの終末辞を末尾に持つものの散文（lhug pa）には、文章の区切り線（shad）を二つ入れる。'di ni rkyong ngo// のようなものである。
ཚིགས་བཅད་རྐང་མཐར་ཉིས་ཤད་འཐོབ།
（偈文の詩脚の終わりには二つの文章の区切り線（shad）を入れる）
とあるのは、詩脚の終わりで、ga がないものには、偈文の終わりに必ず、詩文の区切り線二つ（rkang mthar shad gnyis）を入れる。例えば、bla ma mchog dang dbyer med pa'i// のようなものである。
དོན་ཚན་ཆེན་མོ་རྫོགས་པ་དང་།
（大きな段落の終わりと）
とあるのは、大きな段落の終わりには、文章の区切り線（shad）を四つ入れる。例えば、dag byed gsal ba'i me long rdzogs so//// のようなものである。
ལེའུའི་ཆེན་མོ་རྫོགས་པ་དང་།
（大きな章の終わりと）
とあるのは、章の終わりには、文章の区切り線（shad）を四つ入れる。例えば、sku bltavs pa'i le'u ste dang po'o// // のようにである。
ང་ཡིག་མ་གཏོགས་ཡིག་ཤད་པར། །
ཚིག་མེད།
（nga 文字以外には文字と文章の区切り線（shad）の間に
音節ごとの区切り点（tsheg）はない）
とあるのは、有頭字の場合、最後の nga の文字と文章の区切り線（shad）の間に pa と誤認する惧れがあるため区別の音節ごとの区切り点（phyi tsheg）もしくは nga の音節ごとの区切り点（nga tsheg）を付ける。例えば、ma bsgribs shing/ のようなものである。他の場合、文字と文章の区切り線（shad）の間に音節ごとの区切り点（phyi tsheg）をつけない。例えば、g.yar za ba'i/ のようなものである。
དེ་སོགས་ཞིབ་ཏུ་འབད།
（これらに細かく努力する）
とあるのは、これのように文章の細かな意味をもまた細かく分析して、励むべきであるとのことである。
（原文）
ད་ ནི་དབུ་ཆེན་གྱི་ཤད་དང་།དབུ་མེད་ལ་ཡང་ཐམས་ཅད་མཁྱེན་པ་དྷརྨ་བྷ་དྲའི་ཕྱག་བཞེས་ སུ་ཚེག་ཤད་མཛད་པ་བཅས་ཀྱི་འཐོབ་ཚུལ་ནི།ལྷུག་པའི་དོན་མང་མིང་མཚམས་དང་།།ཞེས་པ་ ཚིག་ལྷུག་དོན་མང་པོ་ཡོད་པར་མིང་གི་སྐད་པ་བཅད་པ་ལྟ་བུ་མ་ཡིན་པ་མིང་གི་མཚམས་ སུ་ཤད་དང་ཚེག་ཤད་རེ་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།རིན་པོ་ཆེའི་ཟ་མ་ཏོག་དང་།ངག་གི་སྒྲོན་ མ་དང་།ལི་ཤིའི་གུར་ཁང་སོགས་ལ་ལྟ་བུ།དོན་འབྲིང་འབྱེད་དང་།།ཞེས་པ་དོན་མང་ཉུང་ འབྲིང་ཙམ་ཡོད་ན་མིང་དོན་གྱི་དབྱེ་བ་འབྱེད་ཕྱིར་དགོས་ན་མིང་མཚམས་སུ་ཤད་རེ་ འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།སུམ་ཅུ་པ་དང་།རྟགས་འཇུག་གི་ལྟ་བུ།དོན་ཉུང་རྫོགས།།ཞེས་པ་ དོན་ཉུང་ངུ་ལས་མེད་ན་རྫོགས་མཚམས་སུ་ཤད་རེ་འཐོབ་པ།དེ་རང་ཡིན།ལྟ་བུ།ཚིགས་བཅད་ ག་མཐར་ཆིག་ཤད་བྱ།།ཞེས་པ་ཚིགས་བཅད་ཀྱི་རྐང་པའི་མཐར་ག་ཡོད་ན་ཤད་རེ་འཐོབ་པའི་ དཔེ་ནི།རྣམ་གྲངས་གཞན་ཅན་གཉིས་ལ་འཇུག།ལྟ་བུ།
རྫོགས་ ཚིག་མཐའ་ཅན་ལྷུག་པ་དང་།།ཞེས་པ་གོ་ངོ་དོ་ནོ་སོགས་རྫོགས་ཚིག་མཐའ་ཅན་གྱི་ཚིག་ ལྷུག་ལ་ཤད་གཉིས་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།འདི་ནི་རྐྱང་ངོ་།།ལྟ་བུ།ཚིགས་བཅད་རྐང་མཐར་ ཉིས་ཤད་འཐོབ།།ཅེས་པ་རྐང་མཐར་ག་མེད་པའི་ཚིགས་བཅད་ཐམས་ཅད་ཀྱི་རྐང་མཐར་ཤད་ གཉིས་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།བླ་མ་མཆོག་དང་དབྱེར་མེད་པའི།།ལྟ་བུ།
དོན་ ཚན་ཆེན་མོ་རྫོགས་པ་དང་།།ཞེས་པ་དོན་ཚན་ཆེན་མོ་རྫོགས་མཚམས་ཡིན་ན་ཤད་བཞི་འཐོབ་ པའི་དཔེ་ནི།དག་བྱེད་གསལ་བའི་མེ་ལོང་རྫོགས་སོ།།།།ལྟ་བུ།ལེའུའི་མཚམས་སུ་བཞི་ ཤད་དགོས།།ཞེས་པ་ལེའུའི་མཚམས་སུ་ཤད་བཞི་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།སྐུ་བལྟམས་པའི་ལེའུ་ སྟེ་དང་པོའོ།།།།ལྟ་བུ།
ང་ ཡིག་མ་གཏོགས་ཡིག་ཤད་བར།།ཚེག་མེད།ཅེས་པ་དབུ་ཆེན་གྱི་སྐབས་སུ་མཐའི་ང་ཡིག་དང་ ཤད་ཀྱི་བར་དུ་པ་དང་ནོར་དོགས་ཀྱི་ཕྱེ་ཚེག་གམ་ང་ཚེག་འཐོབ་པའི་དཔེ་ནི།མ་ བསྒྲིབས་ཤིང་།ལྟ་བུ།གཞན་མ་ཡི་གེ་དང་ཤད་ཀྱི་བར་དུ་ཚེག་མི་བྱེད་པའི་དཔེ་ནི། གཡུར་ཟ་བའི།ལྟ་བུ།
དེ་ སོགས་ཞིབ་ཏུ་འབད།།ཅེས་པ་དེ་ལ་སོགས་པ་ཚིག་དོན་ཕྲ་མོ་ལ་ཡང་ཞིབ་ཏུ་བརྟགས་ཤིང་ དཔྱད་ནས་འབད་དགོས་སོ་ཞེས་པ་སྟེ།
むすび
以上のように、『三十頌』の核心の意味を明らかにするものであるこれは、学び始めた童子（学習者）、深いそして広い文章の意味について、知能の垣根があり閉ざされたものたちのために（智慧が小さなものたちのために）、〔『三十頌』の〕根本頌に説かれる文章の意味を例示と説明とともに簡潔にまとめて理解しやすいように書いた。従って、この文章の意味を理解した後に、それによって論理で推し測り、例示と説明を多くして、『三十頌』の意味を広く示した諸の善説に細かく賢明に緻密な知能によって何度も何度も分析して、『三十頌』の意味理解を必ずやお極めになるように願う。
必要のない〔言の〕葉が多いと、〔葉が〕ごちゃごちゃ動くので、〔葉を少なくして〕妨げられないようして、
絶対必要のある意味という最上の果実、百味の精髄を備えたよく熟れた、
この明らかにする善説樹というこれ、全ての樹木の中の主は、
〔根本著者である〕ヤンチェン・ドゥペー・ドルジェの、最高の知能を有する大地の中心より誕生なさった。
シュバム（शुभं）、善が増大するように。
（原文）
དེ་ལྟར་སུམ་ཅུ་པའི་སྙིང་པོའི་དོན་གསལ་བར་ བྱེད་པ་འདི་ནི་བློ་གསར་གཞོན་ནུ་ཚིག་དོན་ཞིབ་ཅིང་རྒྱས་པ་བློའི་ར་བར་མི་གཤོང་ བ་རྣམས་ཀྱི་དོན་དུ།རྩ་བ་ནས་བཤད་པའི་ཚིག་དོན་དཔེར་བརྗོད་དང་བཅས་པ་མདོར་ བསྡུས་བཟུང་བདེ་བར་བྲིས་པ་ཡིན་པས།འདིའི་ཚིག་དོན་ཁོང་དུ་ཆུད་པའི་རྗེས་སུ་ དེས་རིགས་འགྲེ་ནས་དཔེར་བརྗོད་མང་དུ་བྱེད་པ་དང་།སུམ་ཅུ་པའི་དོན་རྒྱས་པར་ སྟོན་པའི་ལེགས་བཤད་རྣམས་ལ་ཕྲ་ཞིང་མཛངས་ལ་ཞིབ་པའི་བློ་གྲོས་ཀྱིས་ཡང་དང་ཡང་ དུ་བརྟགས་ཤིང་དཔྱད་ནས་སུམ་ཅུ་པའི་དོན་ལ་མཁས་པའི་ཕ་རོལ་དུ་ཕྱིན་པ་ཅི་ནས་ཀྱང་ མཛད་འཚལ་ལོ།།
དགོས་མེད་ཚིག་གི་ལོ་མ་ནི།།ཕང་ཕུང་གཡོ་བས་མ་བསྒྲིབས་ཤིང་།།
དགོས་ངེས་དོན་གྱི་འབྲས་བུ་མཆོག།རོ་བརྒྱའི་བཅུད་ལྡན་གཡུར་ཟ་བའི།།
གསལ་བྱེད་ལེགས་བཤད་ལྗོན་པ་འདི།།ལྗོན་པ་ཀུན་གྱི་དབང་པོ་སྟེ།།
དབྱངས་ཅན་གྲུབ་པའི་རྡོ་རྗེ་ཡི།།བློ་མཆོག་འཛིན་མའི་ལྟོ་ལས་འཁྲུངས།།
ཤུབྷཾ།།དགེ་ལེགས་འཕེལ།།།།
補足：以上の内容に関わる問答の例
ギュメ学堂の学校の授業で、理解確認のために文法の内容について問答を行うことがある。もちろん問答会場（chos ra）で行う問答ではないので、正式なものではない。とはいえ、学習に資するように、その中出てきたフレーズの内いくつかをここに例示する。ただし、問答のやりとりが高速であるために、言い回しはそのままではない。
注釈書であることを確認する問答
1A ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་ཆོས་ཅན། འགྲེལ་བ་ཡིན་པར་ཐལ།
2B འདོད།
3A འགྲེལ་བ་ཡིན་ཏེ།
4B ཁྱོད་ལ་རྩ་བ་ཡོད་པའི་ཕྱིར།
5A ཁྱོལ་ལ་རྩ་བ་ཡོད་ན་ཁྱོད་འགྲེལ་བ་ཡིན་པས་ཁྱབ་པར་ཐལ།
6B འདོད།
7A རྩ་བ་དེ་ཞོག
8B སུམ་ཅུ་པ་ཆོས་ཅན།
9A སུམ་ཅུ་པ་ཆོས་ཅན། ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་གི་རྩ་བ་ཡིན་པར་ཐལ།
10B འདོད།
11A ཡིན་ཏེ།
12B ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་ལས། ཐོན་མིའི་ལེགས་བཤད་སུམ་ཅུ་པའི།། སྙིང་པོ་མདོར་བསྡུས་བཤད་པར་བྱ།། ཞེས་གསུངས་པའི་ཕྱིར།
文法用語の意味を確認する問答
1A རྟག་གི་ག་དེ་ཆོས་ཅན། རྗེས་འཇུག་ཡིན་པར་ཐལ།
2B འདོད།
3A ཡིན་ཏེ།
4B མིང་གཞིའི་རྗེས་སུ་འཇུག་པ་ཡིན་པ་ཕྱིར།
La 義の意味を吟味する問答
1A འགྲོ་དོན་དུ་སེམས་བསྐྱེད་ཞེས་ཟེར་བའི་དུ་དེ་ཆོས་ཅན། རྣམ་དབྱེ་གཉིས་པ་ཡིན་པར་ཐལ།
2B ཅིའི་ཕྱིར།
3A མ་ཡིན་པར་ཐལ།
4B འདོད།
5A མ་ཡིན་ཏེ།
6B རྣམ་དབྱེ་བཞི་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
7A རྣམ་དབྱེ་བཞི་པ་ཡིན་ཏེ།
8B བྱ་བ་གང་ཞིག་གིས་བྱ་བའི་ཡུལ་དེའམ། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་ལ་ཕན་འདོགས་པར་སྟོན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
あるla義助詞が第二格である理由を答える問答
1A དེ་ཆོས་ཅན། རྣམ་དབྱེ་གཉིས་པ་ཡིན་ཏེ།
2B བྱ་བའི་ཡུལ་ལ་བྱ་བ་བྱེད་པ་ཙམ་གཙོ་བོར་སྟོན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
あるla義助詞が第四格である理由を答える問答
1A དེ་ཆོས་ཅན། རྣམ་དབྱེ་བཞི་པ་ཡིན་ཏེ།
2B བྱ་བ་གང་ཞི་ག་གིས་བྱ་བའི་ཡུལ་དེའམ། དེ་དང་འབྲེལ་བའི་ལས་ལ་ཕན་འདོགས་པར་སྟོན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
あるla義助詞が第七格である理由を答える問答
1A དེ་ཆོས་ཅན། རྣམ་དབྱེ་བདུན་པ་ཡིན་ཏེ།
2B ཆོས་གང་ཞིག་གང་ལ་བརྟེན་པའམ་ཡོད་པ་ཙམ་སྟོན་པ་ཡིན་པའི་ཕྱིར།
文法用語には定義（mthan nyid）があるものとないものがある。明確に定義として設定されていない限り、意味（go don）あるいは語義釈（sgra bshad）として問答では扱う。
補足：テクストについて
テクストは、例えば、
などからダウンロードできる。
上記のテクストは、チベット語の伝統的な文法学は、スンチュッパ（sum cu pa）とタンジュク（rtags 'jug）の二つに分けられる。前者は、構文に関わる学である。これは文章を読解したりする際に不可欠なものである。後者は、主に動詞の構成に関わる学である。これは正しい綴りで文章を作る際に不可欠なものである。
さて、今回の『善説樹王カチェン・ペマ注』は、スンチュッパ（sum cu pa）を学ぶにあたって最初に学ばれるものである。チベット人の子どもはよくこれを暗唱する。また、ダラムサラ（rda sa）の非チベット語母話者向けのチベット語学校でもこれを暗唱するようである。チベット語学習者にとってとても重要なものである。
翻訳文は、インドにあるチベット仏教僧院のギュメ学堂の付属学校の授業を受講するにあたっての自分の予習の副産物としてできたものにすぎない。チベット語文法用語のそれぞれについては、更なる検討を要する。いくつかの箇所は先生方の教示によったが、翻訳のあやまりはひとえに私の責である。
以上。
ーーー
善説樹王カチェン・ペマ注（暫定和訳）
根本著者：ヤンチェン・ドゥぺドルジェ
注釈者：カチェン・ペマ
翻訳者：乾将崇
Tentative Japanese traslation of Lekshey Jowang and its comentary by Kachen Pedma. (Legs bshad ljon dbang gi 'gral ba by bKa' chen pad ma). Translated by Masataka INUI.
ལེགས་བཤད་ལྗོན་དབང་གི་འགྲེལ་བ།
རྩ་བ་རྩོམ་པ་པོ། དབྱངས་ཅན་གྲུབ་བའི་རྡོ་རྗེ།
འགྲེལ་བ། བཀའ་ཆེན་པད་མ།
ཉི་ཧོང་སྐད་དུ་སྒྱུར་བྱེད་པ་པོ། ངག་དབང་བཟང་པོ་ཨི་ནུ་ཨི་མ་ས་ཐ་ཁ།
17 Sep 2024.
この留学計画は、文科省官民協働海外留学支援制度トビタテ！留学JAPAN新日本代表プログラム16期に採用され、助成を受けています。国と支援者の方々に感謝申し上げます。
ーーー